Houellebecq’in kitabı plastik sanatlarla uğraşan Parisli Jed Martin’in hem bugününü, hem de gençlik ve öğrencilik yıllarını konu alıyor.

Houllebecq, alaycı üslubuyla tanınan bir yazar.

Hakan Güngör
twitter.com/bayhakangungor

Michel Houellebecq’in derdi roman yazmak değil, okurla oyun oynamak, ince ince dalga geçmek…

“Küstah” bir yazar, yumruklarını kanatırcasına vuruyor alışılagelmiş roman tekniklerine. Sağı solu pek belli olmayan bir yazar, edebi derinliklere doğru yol alma vaadiyle başladığınız bir paragrafta aniden son derece yüzeysel bir yoruma uğurlayabiliyor sizi.

Derinliklerden yüzeyselliğe, dipten su yüzüne bu ani çıkış tam bir vurgun oluyor ve okurda edebi bir felce neden olabiliyor. Yazar tüm kitap boyunca en iyi bildiği şeyi yapıyor, oyun oynuyor… Cümlelerle, yaklaşımlarla, bazen de okurla oynanan bir oyun bu.

Bir fotoğrafçı ve ressam olan Jed Martin’in hayatına konuk oluyoruz, onu tanıyoruz diyemiyorum, Jed’in hayatına ancak davet üzerine gelmiş bir konuk olunabiliyor. Kitap boyunca Jed’i iç dünyasına girebilmek pek mümkün olmuyor. Bir karakterden ziyade bir tipleme o. Bir sanatçı karikatürü. Annesi intihar etmiş, babasıyla mesafeli, yalnız, sorunları var… Yazar “bu kadarı size yeter” diyor adeta, ardından dilindeki ince ironiyi sergilemeye başlıyor, fotoğrafçı-ressamımız Jed üzerinden bir burjuva eleştirisine başlıyor.  Bir sanatçının günlük sorunlarına tanık olurken, yazar bir yandan burjuva alışkanlıkları ile kafa buluyor, anlaşılan o ki, bunu yaparken de epey eğleniyor… Ve fakat eleştiriler çoğu zaman şekle indirgeniyor, yüzeysel kalıyor. Dahası yazar dalgasını geçtiği bu düzene ana karakterini pervasızca sokmaktan geri kalmıyor. Gerçek bir hayat bu. Her ne kadar karakterde esaslı bir iç çatışmaya neden olmasa da gerçek insanlardan mürekkep bir ortamda yaşanıyor her şey. Karakterlerimiz yaşıyor, yoksa kitaptaki tek yönlülüklerinin sebebi bu mu? “Yeni boyutlar için bana ihtiyacınız yok, bu karakterleri kendiniz tanıyabilirsiniz” mi diyor acaba? Jean-Pierre Pernaut, Teresa Cremis, Frédéric Beigbeder gibi tanınmış isimler kitapta birer karakter olarak yer alıyor… Hatta yazar Houellebecq de! Yazarımız bir roman kahramanı olarak katılıyor romana.

“Harita ve Topraklar”, Orçun Türkay tarafından çevrildi.

Yazar romanda kendini öldürtüyor

Jed yeni açacağı sergide yer alacak eserlerin  metin yazarı olarak Houellebecq ile anlaşır. Zamanla Jed ,Houellebecq’e karşı bir dostluk, eskilerin tabiriyle muhabbet, hissi duymaya başlar. Jed, Houellebecq’in bir de resmini yapar ve ona hediye eder. Bu görüşmeler Houellebecq’in vahşice öldürülüşüne kadar seyrek de olsa devam eder. Evet, yazarımız kendini, başka bir karakterine canavarca öldürtmüştür. Bir sanat çevresi romanı olarak başlayan kitap, birden bir cinayete sahne oluyor ancak yazarımız buna da pek iştahlıca yaklaşmıyor ve hiç de öyle polisiye bir romana girişmediği çok geçmeden anlaşılıyor.

Kitap bazı açılardan aksıyor ancak bu aksaklıklardan önce göze batan yazarın başka ırklara karşı tutumu oluyor. Kitapta farklı ırkların payına düşen genel olarak olumsuzluklar oluyor. Jed’in eski sevgilisi Madagaskarlı Genevieve bir fahişe, tanıştığı Lübnanlı Leyla da öyle. Filistinliler “terör saldırısı” ile anılırken, Tayland fahişeleriyle, Japonlar kendini beğenmişlikleriyle,  Çinliler “gelişmemiş, biçimlenmemiş beğenileri” ile, bir Senegalli de “geçimsiz ve kötü kalpli” oluşuyla boy gösteriyor.  Jed’in sevgilisi Rus Olga ise kitabının dramatik yapısında neye hizmet ediyor anlaşılmıyor. Hikayeye giriş çıkışları genel atmosfere etki etmiyor.

Türden türe savrulan ve üstünkörü bir okumayla kolaylıkla özensizlikle nitelendirilebilecek kitap, dikkatli bir okuma ile bilinçli yapılan yalpalamalar bütünü olduğunu gösteriyor. Kitap algıda, okurun okuma ciddiyetine göre sınıflandırılıyor. Dikkatli bir okumada, yazarın göndermeleri hemen kendini belli ediyor ve bu göndermelerle kitap kendi eksikliklerini devşiriyor.

Altı dolmayan eleştiriler var

Jed’in ilk resimlerini gösterdiği ve fikrini aldığı bakıcısının adının Vanessa olması, akla ünlü yazar Virginia Woolf’un kız kardeşi ressam Vanessa Bell’i getiriyor. Kitap’ta Jed her ne kadar başka ressamları Velazquez’e yeğ tuttuğunu belirtiyorsa da, yazar aslında Velazquez’in ünlü “Nedimeler”  tablosunda yaptığına öykünüyor… Velazquez “Nedimeler” tablosunda kendini resim yapıyorken tuvale aktarmış, resmini yaptığı kral ve kraliçeyi ise kendisinin hemen ardındaki aynadan yansıtmıştı. Houellebecq de her ne kadar başka bir şeye işaret etse de, nihayetinde kendini yazmış, kendini göstermiş.

Houellebecq, Altını doldurmuyor pek çok kez eleştirisinin. “Genelde, Rusların komünizmden kurtulmalarını sağlayan büyük devrimi yalnızca McDonald’s ve Tom Cruise filmlerini tüketebilmek için gerçekleştirdikleri sanılır; yanlış da değildir hani bu” cümlesi bir karakterin ağzından duyulsa ironik sayılabilir, ancak anlatıcının tespiti olunca fazla yüzeysel kalıyor. Bir roman bu tür tarihi eleştirileri ancak romanın akışını bozmadan yapılması zorunlu tahlillerle barındırabilir. “Sonuçta Picasso’nun resimleri çirkindir, iğrençliğe varacak denli biçimsizleşmiş bir dünyayı betimler, çünkü iğrenç bir ruhu vardır. (…)Sadece yüklü banka hesabı olan kimi altmışlıklara çekici gelebilecek aşırı bir aptallığa, müstehcen süprüntülere rastlanır onda” cümlesi de öyle… Sanatın şahsi beğenilerin ötesinde konumlandığı ve bunun dışında değerlendirilmesi gerektiği gerçeği nereye gitti? Bir sanat eserini “çirkin”likle nitelerken ölçüt ne? Böyle iddialı balyoz vuruşları için güçlü bir alt yapı gerek!

Roman dikkatli bir okura küçük hediyeler sunuyor ve derinliklerde fazla oyalanmadan hızlıca ilerlemeyi sağlıyor. Ancak roman karakterler ve iç çatışmalar konusunda yer yer aksıyor.

(Milliyet Kitap’ın Nisan 2012 sayısında yayımlanmıştır)