Ahmet Aslan
ahmet.serhad.aslan@gmail.com

Kaset teknolojisi ideolojilerin yayılması konusunda özellikle Ortadoğu’da büyük önem taşımaktadır. Liderler siyasi yasaklı oldukları ya da sürgüne gönderildikleri dönemlerde kasetler vasıtasıyla fikirlerini insanlara duyurabilmekteydi.

Kasetlerin Ortadoğu’da büyük önem taşımasının başta gelen nedeni, Ortadoğu’da halen etkisini sürdüren sözlü kültür geleneğidir. İslam geleneğinde Kuran-ı Kerim en büyük dinleti ögesidir. İbadet için biraraya gelen müslümanlar, bir kişi Kuran okurken onu dinlerler. Bununla “amel” ettikleri inancını taşırlar. Bu da yüzyıllar içinde İslam coğrafyasında “dinleme” eğilimini güçlendirmiştir. Sonraki yıllarda İslam kültürü içinde gelişen harektlerde, Kuran-ı Kerim okuma üslubu ve nutuklarda Kuran’dan alıntılar yapmak siyasal İslam’ın gelişmesinde önemli bir yer edinmiştir. Kasetlerin Ortadoğu’daki etkisinde, hem bu dinleme kültürü; hem de liderlerin Kuran’ı Kerim’deki ayetlere yaptıkları atıflarla insanlara hitap etmeleri kitlelere tesir etmiştir.

Humeyni ve Müslüman Kardeşler’de kaset

Ortadoğu’da kasetler, liderlerin halka doğrudan temas kuramadıkları dönemlerde yazıdan daha etkili olmuştur. Hitabet yeteneği güçlü olan liderler, yazı kadar kaset teknolojisine de önem vermişlerdir. Kasetler aracılığı ile yapılan propagandalar yalnızca “nutuklarla” sınırlı kalmamıştır. Kimi zaman ilahilerin içerisine liderler kendi görüşlerini yansıtacak ifadeler, mısralar eklemişlerdir.

Humeyni’nin kasetleri İran’da büyük yankı uyandırıyordu.

Humeyni’nin etkisi

Şia İslam geleneğinden gelen Ayetullah Humeyni ile sünni İslam geleneğinden gelen, ehl-i sünnet inancına bağlı Müslüman Kardeşler yapılanması kaset teknolojisinden en çok yararlananlardır. Humeyni, 1965 yılında Türkiye’ye sürgüne gönderildi. Türkiye üzerinden Fransa’ya geçen Humeyni, Şah Muhammed Rıza Pehlevi’ye karşı görüşlerini kasetlere kaydediyor, müridleri de bu kasetleri gizli yollardan İran’a sokuyordu.

Kaset, o dönem için kullanılması en uygun iletişim aracıydı. Çünkü gazete, dergi gibi mecralarda Humeyni’ye yönelik ciddi bir sansür uygulaması vardı. Bu sansürü delmenin yegane yolu kasetlerdi. Bu kasetler o dönemin teknik imkanları elverdiği ölçüde çoğaltılıyor ve milyonlarca kişiye ulaşıyordu.

Anti-emperyalizm iddiasıyla yola çıkan Humeyni, o dönemde bu kasetleri yalnızca kendi müridlerine değil, ittifak yaptığı sosyalistlere ve demokratlara da iletiyordu. Humeyni’nin kasetlerdeki ifadeleri İran’da büyük etki uyandırıyordu. Örneğin Humeyni, müridlerine “Faturaları ödemeyin” talimatı veriyordu. Kasetler aracılığı ile bu talimat milyonlarca kişiye ulaşıyor, İran halkı da bu söylemin etkisiyle faturaları ödemiyordu.

Müslüman Kardeşler ses kayıtlarını gizlice destekçilerine gönderiyorlardı.

Müslüman Kardeşler’in kayıtları

Müslüman Kardeşler de tıpkı Humeyni gibi kaset teknolojisinden ciddi şekilde yararlanıyordu. 1970’li yıllarda Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da örgütlenen en güçlü yapılanmalardan biriydi. Suriye’de Baas rejimi, Mısır’da ise Cemal Abdül Nasır, Muhammed Enver el Sedat gibi isimlere karşı yürüttükleri propagandada kasetlere kaydettikleri kendi görüşlerini yansıtan ilahi ve nutuklarıyla halkı etkilemeye çalışıyorlardı.

O dönemde Suudi Arabistan’a sürgün edilmiş olan Müslüman Kardeşler üyeleri, bir gençlik kampı kurdular. Bu kampta kaset kayıt işlemleri de yapıldı. Bu kasetler gizlice Müslüman Kardeşlerin örgütlü olduğu ülkelere gönderildi.

Bu kasetler halk üzerinde ciddi etkiler yarattı. Sovyetlerin 1980’deki Afganistan işgali ve 1987’deki Filistin “intifada”sında Müslüman Kardeşlere bağlı bir yapılanma olan Hamas kaydettikleri kasetlerde kendi öğretilerini direnişin devam etmesi ve ideolojik eğitimlerinin sürmesi için kullandılar.

Dönemin “yeni medyası”: Kaset

Günümüzde medyanın baskı altında kalması ile ortaya çıkan yeni medyanın bir benzeri 1970’li yıllarda kaset teknolojilerinde görülmüştür. Kaset, o dönemin yeni medyasıdır ve liderlerin halka ulaşmasında mühim bir araçtır. Bugün yasaklarla, sansürle gündeme gelen medya; 1970’li yıllarda Ortadoğu’da da aynı sorunlarla karşı karşıyaydı. Bugün insanların kendilerini ifade etmek için sosyal medya ve blogları kullanmaları gibi, o dönemde de baskı altında kaset teknolojisi bu şekilde kullanılmıştı. Görüldüğü üzere, her dönem baskı mekanizması karşısında kendi mecrasını yaratarak sansüre karşı mücadele yollarını üretmektedir.

Referanslar:

Charles Hirschkind, The Ethical Soundscape

Nasser Weddady-Jesse Sage,Taking a Page from Khomeini’s Playbook

Mary Jane Coates, Cassette Tapes Attack Technology in the Maghreb